Giorgio Agamben, Απομεινάρια του Άουσβιτς

Giorgio Agamben, Απομεινάρια του Άουσβιτς

Κεφάλαιο ένα

Ο μάρτυρας

1.1

Στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, ένας από τους λόγους που μπορούν να οδηγήσουν έναν φυλακισμένο στην επιβίωση, είναι η ιδέα να γίνει μάρτυρας. ‘Αποφάσισα πως ό, τι και να μου συνέβαινε, δε θα αφαιρούσα την ίδια μου τη ζωή.. από τη στιγμή που δεν ήθελα να αποσιωπήσω τον μάρτυρα που θα γινόμουν’ (Langbein, 1988: 186).

Φυσικά, δε δίνουν όλοι οι επιζώντες αυτόν τον λόγο ως αιτία της επιβίωσης τους. Για την ακρίβεια δεν το κάνουν παρά μόνο λίγοι. Μια αιτία για επιβίωση θα μπορούσε να είναι ένα ζήτημα ευκαιρίας για ζωή. ‘Θα ήθελε να επιβιώσει γι αυτόν ή για κείνον τον λόγο, για τον έναν ή τον άλλο σκοπό. Η αλήθεια είναι ότι θα ήθελε να ζήσει με οποιοδήποτε κόστος’ (Lewental 1972: 148). Ή θα μπορούσε να είναι απλά ένα ζήτημα εκδίκησης: ‘Κανονικά, θα έπρεπε να πέσω στα (ηλεκτροφόρα) συρματοπλέγματα, γιατί μπορείς πάντα να το κάνεις αυτό. Αλλά θέλω να ζήσω. Και αν γίνει το θαύμα που όλοι περιμένουμε; Μπορεί να απελευθερωθούμε, σήμερα ή αύριο. Τότε, θα πάρω την εκδίκησή μου, τότε θα πω σε όλο τον κόσμο τι συνέβη εδώ- μέσα εδώ’ (Sofsky 1997: 340). Να εξηγήσει κανείς την επιβίωση κάποιου δεν είναι εύκολο- πόσο μάλλον στο στρατόπεδο. Έπειτα, είναι κάποιοι επιζώντες που προτιμούν να παραμείνουν σιωπηλοί. ‘Κάποιοι φίλοι μου, πολύ αγαπημένοι μου φίλοι, δεν μιλούν ποτέ για τον Άουσβιτς’ (Levi 1997: 224). Κι όμως, για κάποιους άλλους, ο μόνος λόγος επιβίωσης είναι για να επιβεβαιώσουν ότι η μαρτυρία τους δε θα χαθεί. ‘Από την άλλη, κάποιοι, μιλούν γι’ αυτό ακατάπαυστα, και είμαι ένας από αυτούς’(ό.π.).

1.2

Ο Primo Levi είναι το τέλειο παράδειγμα μάρτυρα. Όταν επιστρέφει σπίτι, αφηγείται  ακούραστα την εμπειρία του σε όλους. Συμπεριφέρεται όπως ο Αρχαίος Ναυτικός του Coleridge:

‘Θυμάστε τη σκηνή: ο αρχαίος ναυτικός απευθύνεται στους καλεσμένους του γάμου, που σκέφτονται το γάμο και δεν του δίνουν σημασία, και τους αναγκάζει να ακούσουν την ιστορία του. Ε λοιπόν, όταν επέστρεψα από το στρατόπεδο συγκέντρωσης έκανα ακριβώς αυτό. ένιωσα μια ασυγκράτητη ανάγκη να πω την ιστορία μου στους πάντες!... κάθε κατάσταση ήταν μια περίσταση να πω την ιστορία μου σε όλους: να την πω στο διευθυντή του εργοστασίου όπως και στον εργάτη, ακόμα κι αν είχαν άλλα πράγματα να κάνουν. Είχα εκπέσει στην κατάσταση του αρχαίου ναυτικού. Τότε, άρχισα να γράφω στη γραφομηχανή μου τα βράδια.. κάθε βράδυ έγραφα, κι αυτό θεωρούνταν ακόμα πιο τρελό!’ (Levi 1997: 224- 25)

Αλλά ο Levi δε θεωρεί τον εαυτό του συγγραφέα. Γίνεται συγγραφέας προκειμένου να δώσει μαρτυρία. Με μία έννοια, δεν έγινε ποτέ συγγραφέας. Το 1963, αφού εξέδωσε δύο νουβέλες και πολλές σύντομες ιστορίες, απαντά ανεπιφύλακτα στην ερώτηση αν θεωρεί τον εαυτό του συγγραφέα ή χημικό. ‘Χημικό, φυσικά, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία’ (Levi 1997: 102). Ήταν προφανές ότι ο Levi ήταν αμήχανος με το γεγονός ότι όσο περνούσε ο καιρός, και σχεδόν χωρίς να είναι στο χέρι του, κατέληξε να γίνει συγγραφέας, συνθέτοντας βιβλία που δεν είχαν να κάνουν με τη μαρτυρία του: ‘Tότε, έγραψα.. απέκτησα το βίτσιο της συγγραφής (Levi 1997: 258). Στο τελευταίο μου βιβλίο, απομάκρυνα τον εαυτό μου εντελώς από το καθεστώς μου ως μάρτυρα.. δεν το λέω για να αρνηθώ οτιδήποτε. Δε σταμάτησα να είμαι πρώην εκτοπισμένος, ένας μάρτυρας..’ (ό.π: 167)

Ο Levi είχε αυτή την αμηχανία όταν τον είδα σε συναντήσεις στον ιταλικό εκδοτικό του οίκο, τον Einaudi. Θα ένιωθε ενοχές που επιβίωσε, αλλά όχι για το γεγονός ότι ήταν μάρτυρας.

‘Είμαι συμφιλιωμένος με τον εαυτό μου, γιατί έδωσα τη δική μου μαρτυρία’ (ό.π: 219).

Μετάφραση: pippi